Tekuća dešavanja u Mozambiku su primjer sistematskog uništavanja životne sredine i direktnog ugrožavanja ljudskih prava ali i života ljudi i lokalnih zajednica zarad interesa velikih kompanija i svjetskih korporacija, što je ujedno i dokaz da je kolonijalizam i dalje ustaljena praksa na Globalnom jugu. Finansijeri ovakvih aktivnosti, poput banaka i drugih finansijskih institucija, podržavanjem sistematskog nasilja i eksploatacije postaju njihovi direktni saučesnici.
Centar za životnu sredinu oštro osuđuje ugrožavanje životnog prostora i uskraćivanje osnovnih ljudskih prava ljudima i zajednicama u Mozambiku, te iz tog razloga svojoj publici prenosimo pismo mozambičkih organizacija civilnog društva, sa kojim smo saglasni i čiji smo potpisnici.
Pismo je napisano i pripremljeno od strane Friends of the Earth Mozambik i drugih organizacija civilnog društva te države, a potpisale su ga brojne organizacije iz cijelog svijeta koje su članice Friends of the Earth International, najveće mreže ekoloških organizacija na svijetu, čiji je Centar za životnu sredinu član. Pismo poslato mnogim javnim i privatnim finansijskim institucijama prenosimo ovdje u cjelosti:
Pismo dostavljeno javnim finansijskim institucijama: Export Import Bank of the United States (US EXIM); Japan Bank for International Cooperation (JBIC); UK Export Finance (UKEF); Export-Import Bank of Thailand (Thai Exim); Servizi Assicurativi del Commercio Estero (SACE); Nippon Export and Investment Insurance (NEXI); Export Credit Insurance Corporation of South Africa (ECIC); Atradius Dutch State Business (ADSB); Cassa Depositi e Prestiti; African Development Bank (AfDB); African Export Import Bank; Development Bank of Southern Africa; Industrial Development Corporation of South Africa; Korea Development Bank; Export Import Bank of Korea (KEXIM); US International Development Finance Corp (DFC).
Pismo dostavljeno privatnim finansijskim institucijama: Société Générale; Crédit Agricole; Mizuho Bank; JP Morgan; Standard Chartered Bank; MUFG Bank; Sumitomo Mitsui Banking Corporation; Sumitomo Mitsui Trust Bank; SBI Shinsei Bank; Nippon Life Insurance; ABSA Bank; Nedbank; Rand Merchant Bank; Standard Bank; ICBC.
19. decembra 2024.
Hitan poziv da se povuče finansijska podrška projektu TotalEnergies u Mozambiku LNG i podrži poziv za nezavisnu međunarodnu istragu o prijavljenim kršenjima ljudskih prava povezanih sa njenim prostorijama Afungi
Ovo pismo je nastavak našeg pisma od prije godinu dana (16. novembra 2023.) u kojem smo iznijeli razloge zbog kojih bi trebalo da preispitate Vašu finansijsku uključenost u projekat Mozambique LNG kompanije TotalEnergies. Mnogi od problema i posljedica na koje smo ukazali ostali su neriješeni ili su se pogoršali.
Godinu dana kasnije, regionalna bezbjednost i demokratski procesi u Mozambiku su se pogoršali, projekat je navodno povezan sa teškim kršenjima ljudskih prava, a zajednice u Afungiju, čiji su životi poremećeni, bile su prinuđene da demonstriraju na kapijama lokaliteta kompanije TotalEnergies zbog kršenja prava na preseljenje. Ovo pismo iznosi ključne nove informacije i precizira šta očekujemo od Vaše finansijske institucije.
Izborna prevara, politička ubistva i građanski nemiri
Mozambik se trenutno suočava sa nestabilnošću i represijom usred, kako neki kažu, “najgorih postizbornih nemira u svojoj istoriji”. Ova situacija je počela sredinom oktobra zbog navoda o izbornoj prevari i brutalnim ubistvima dvojice visokih opozicionih lidera. Hiljade ljudi izašle su na ulice zahtjevajući izbornu pravdu, ali su mirni demonstranti naišli na nasilnu represiju policije i vojske. Uvedena su ograničenja na internetu, što predstavlja kršenje ljudskih prava kao što su pravo na informisanje i slobodu govora.
Demonstracije su eskalirale, kao i nivo nasilja nad civilima. Do 15. decembra 2024. prijavljeno je 128 žrtava i hiljade povrijeđenih, sa najmanje 274 ljudi pogođenih vatrenim oružjem i oko 3.450 ljudi uhapšenih zbog učešća u izbornom nasilju. Kancelarija visokog komesara Ujedinjenih nacija za ljudska prava (OHCHR) „zatražila je od vlasti u Mozambiku da spriječe i odmah zaustave nasilje i represiju novinara, advokata, branilaca ljudskih prava i demonstranata, te da obezbijede da se odgovorni istraže i procesuiraju“.
Državno nasilje prisutno je godinama, sa odredima smrti koji ubijaju lidere civilnog društva, novinare, aktiviste i nasilno guše proteste mladih. Takođe postoje izvještaji o nezakonitim pritvaranjima, mučenju i „nestanku“ novinara koji su izveštavali o pobuni u konfliktnom regionu Cabo Delgado, gdje se nalazi projekat Mozambique LNG.
Institut za studije bezbjednosti (ISS) upozorava: „Manipulacija izborima od strane izbornih tijela u korist vladajuće stranke urušava demokratiju, narušava kredibilitet institucija i generiše postizborno nasilje“. Advokatska komora Mozambika izrazila je 13. decembra 2024. zabrinutost zbog procesa validacije izbornih rezultata i pozvala na „ponovno brojanje glasova ili njihovo poništenje“.
Izborni protesti su postali platforma za mlade u cijeloj zemlji da izraze svoje nezadovoljstvo vladom, ali treba prepoznati da su uzroci isti kao i za pobunu u Cabo Delgadu. Naročito su visoki nivoi obespravljenosti u resursima bogatom sjeveru, u kontekstu dugoročnog socio-ekonomskog zanemarivanja i sa čitavim zajednicama koje su prinuđene da napuste svoje domove zbog mega projekata poput Mozambique LNG.
Prijave kršenja ljudskih prava od strane javnih bezbjednosnih snaga povezanih sa projektom
U septembru 2024. Politico je objavio članak o navodnom masakru civila u blizini Afungi lokaliteta kompanije TotalEnergies sredinom 2021. godine. Navodi se da su javne bezbjednosne snage zlostavljale civile koji su tražili sigurno sklonište, pritvarali ih u metalnim kontejnerima bez prozora i podvrgavali mučenju. Politico izvještava da je „operacija pritvaranja i pogubljenja vođena iz TotalEnergies kapije“.
Između avgusta 2020. i oktobra 2023. TotalEnergies je direktno obezbjeđivao hranu, opremu, smještaj i bonuse Zajedničkoj operativnoj jedinici (JTF) mozambičke vojske za zaštitu projekta Mozambique LNG. Prema procjeni iz 2023. godine, ova direktna veza je „učinila projekat stranom u sukobu“.
Le Monde i SourceMaterial su u novembru 2024. izvijestili da je TotalEnergies bio svjestan optužbi protiv JTF trupa za silovanje, otmice i ubistva civila. Dokumenti iz 2021. otkrivaju da je zajedničkim liderima najveća briga bila „zastrašivanje, iznuda i nasilje“, dok su stanovnici „redovno izvještavali o kršenjima ljudskih prava“.
Hitna potreba za nezavisnom međunarodnom istragom
Apelujemo na hitnu nezavisnu međunarodnu istragu o seriji zločina navodno počinjenih u blizini Afungi lokaliteta od strane javnih bezbjednosnih snaga. Ova istraga treba da bude sprovedena od strane međunarodnog tijela poput Kancelarije visokog komesara UN-a za ljudska prava (OHCHR) ili Afričke komisije za ljudska prava i prava naroda kako bi se obezbijedila pravda za žrtve i sigurnost preživjelih, porodica i svjedoka.
Kršenje prava na preseljenje zajednica pogođenih projektom Afungi
Zajednice u Afungiju su izrazile nezadovoljstvo zbog nepravične kompenzacije i oduzimanja zemlje. Više od 100 porodica je prijavilo probleme u vezi sa kompenzacijom i preseljenjem, a mnogi od ovih problema ostaju neriješeni. Porodice su suočene sa nesigurnom hranom, gubitkom izvora prihoda i ugroženim kulturnim praksama.
Neprekidna prisutnost pobunjeništva u Kabu Delgadu
Bezbjednost u Kabu Delgadu ostaje nesigurna, s incidentima pobunjeničkih aktivnosti koji se bilježe tokom cijele godine. Kako su protesti nakon izbora eskalirali sredinom oktobra 2024, vlada Mozambika je premjestila trupe iz Kabu Delgada u grad Maputo, što je podstaklo povećanje pobunjeničkih napada, koji su se dodatno intenzivirali tokom novembra. Jedan napad u blizini ruandske ispostave rezultirao je smrću 12 članova milicije Namapara, grupe civila iz Kabu Delgada koji, kako se smatra, regrutuju lokalno stanovništvo da se bori protiv pobunjenika. Pobunjenici su se tokom kasnog novembra i ranog decembra raspršili u male grupe širom pokrajine, fokusirajući se na prikupljanje zaliha, a zabilježen je jedan smrtni slučaj.
U oktobru 2024. više od 700.000 ratom raseljenih ljudi nije moglo da se vrati svojim domovima, a novi talasi nasilja doveli su do novih raseljavanja, iako se neka sela vraćaju u određeni stepen normalnosti. Preko 600.000 ratom raseljenih ljudi vratilo se svojim selima, ali se suočavaju sa značajnim teškoćama. Obrazovne i zdravstvene usluge su oslabile, a humanitarna pomoć je nedovoljna. Raseljeni ljudi su lišeni domova, njiva, divljih namirnica i ljekovitih biljaka, kao i podrške zajednice. Mnogi su bili svjedoci ili žrtve brutalnog nasilja od strane pobunjenika, a mnogi su izloženi ili ranjivi na rodno zasnovano nasilje i seksualnu eksploataciju. Postoji i nepovjerenje u vojne snage, što ilustruje podatak da je više od 13% angažovanja vojske Mozambika u političkom nasilju od početka konflikta bilo usmjereno protiv civila.
Centar za demokratiju i razvoj (CDD) navodi da je „đubrivo“ oružanog nasilja u pokrajini siromaštvo, nezaposlenost, očaj i društvena, ekonomska i politička isključenost u zajednicama Kabu Delgada. Postoje indikacije da regrutacija u pobunjeničke redove dolazi iz šire geografske baze, uključujući zemlje istočne Afrike i arapske zemlje, ali da su pobunjenici uglavnom iz sjeveroistočnog Kabu Delgada. Prema Opservatoriji za ruralnu sredinu (OMR), ekstraktivni projekti nisu poboljšali životne uslove za ljude koje pogađaju. „Ova situacija podgrijeva uvjerenje da je pokrajina bogata prirodnim resursima, ali da oni ne koriste ljudima“.
Kabu Delgado je zabilježio porast militarizacije, posebno od 2021. godine, naročito oko lokacija gasnih projekata, s trupama iz Južnoafričke razvojne zajednice (SADC), Ruande i drugih zemalja koje podržavaju vojsku Mozambika (Forças Armadas de Defesa de Moçambique, FADM). Misija SADC-a u Mozambiku se zvanično povukla sredinom jula 2024. godine, dok je prisustvo ruandskih snaga povećano od maja 2024. godine, sa prijavljenim prisustvom od 4.000 vojnika u septembru 2024. godine, dok se i dalje održava mala tanzanijska sila.
Tanzanijske snage su fokusirane na sprječavanje prelaska pobunjenika u Tanzaniju, dok su ruandske snage koncentrisane na poluostrvo Afungi i gradove Palma i Moćimboa da Praja kako bi zaštitile projekat Mozambik LNG. Milicija Namapara je takođe prisutna u nekim okruzima. Pobunjenici se, kako se izvještava, prilagođavaju prisustvu vojske, što „rizikuje širenje pobune“, kao što se može vidjeti po njihovom raseljavanju u druge gradove i okruge. Prema Centru za javni integritet (CIP): „Ova situacija stvara ‘ostrva bezbjednosti’ u oblastima pod uticajem LNG projekata, gdje se može smatrati da stabilnost postoji […] dok na periferiji i dalje vlada nesigurnost“.
OMR upozorava: „Vojne akcije i napredak su važni jer omogućavaju zauzimanje teritorije i ograničavanje inicijative pobunjenika, ali ako nisu praćeni stvaranjem ekonomskih prilika, zapošljavanjem mladih, obrazovanjem, stručnim tehničkim obukama i prostorom za dijalog i demokratsko učešće, suočićemo se sa situacijom produženog i povremenog oružanog sukoba“.
Hoće li finansijeri Mozambik LNG-a prihvatiti svoju odgovornost?
Godine 2020. godine, 31 finansijska institucija, uključujući Vašu finansijsku instituciju, učestvovalo je u ugovorima o kreditima i obavezalo se da pruži ukupno 14,9 milijardi USD za projekat Mozambik LNG. Mi, organizacije civilnog društva iz Mozambika i cijelog svijeta, svjesni smo da TotalEnergies kontaktira banke i agencije za izvozno kreditiranje kako bi obezbijedio njihovu obnovljenu podršku uoči ukidanja stanja više sile. Takođe znamo da takva obnova podrške ne može i ne smije da se dogodi bez ponovne procjene projekta.
Finansijski partneri u ovom projektu su odgovorni, zajedno s TotalEnergies, za razorne posljedice projekta na Mozambik i globalnu zajednicu. Ponovno pokretanje projekta ne može se dogoditi bez Vaše aktivne podrške. U Vašim rukama je da osigurate pravdu za ljude pogođene ovim projektom, kao i za preživjele i svjedoke prijavljenog masakra u blizini gasnog nalazišta Afungi. Stanje više sile pruža Vašoj finansijskoj instituciji priliku da preispita svoje učešće u ovom projektu.
S obzirom na gore navedene dokaze i visoke rizike po ljudska prava i reputaciju povezane sa projektom Mozambik LNG:
- apelujemo na sve finansijere da podrže poziv za nezavisnu međunarodnu istragu o navodnom masakru civila, koji se, kako je prijavljeno, dogodio u blizini objekata Afungi za gas u periodu jul-septembar 2021. godine (pogledajte okvir na strani 04);
- dodatno pozivamo finansijere da obustave bilo kakve odluke u vezi s nastavkom ili puštanjem bilo kakve finansijske podrške za ovaj projekat, dok se svi dokazi i odgovornosti ne istraže i dok rezultati takve istrage ne budu javno objavljeni;
- upozoravamo finansijere i sve strane povezane s projektom na rizike nastavka podrške projektu koji je povezan s ozbiljnim kršenjima ljudskih prava nad civilima; i
- tražimo od svih finansijera da javno isključe podršku za bilo koje nove gasne projekte u Mozambiku, uključujući Rovuma LNG i Coral North FLNG.
Ljubazno Vas molimo da odgovor na ovo pismo dostavite prije 17. januara 2025. godine. Uvrstićemo odgovor banke u naše buduće komunikacije. Ostajemo na raspolaganju za dalje diskusije s Vama i Vašim timom i s pažnjom ćemo pratiti Vašu odluku.
S poštovanjem,
Justiça Ambiental! / Friends of the Earth Mozambik
Les Amis de la Terre France / Friends of the Earth Francuska
Reclaim Finance
BankTrack
Urgewald
Friends of the Earth Japan
ReCommon
Milieudefensie / Friends of the Earth Holandija
Friends of the Earth Evropa
Friends of the Earth Sjedinjene Američke Države
Rešenja za našu klimu