Na Prirodno-matematičkom fakultetu u Banjoj Luci (PMF) održana je prezentacija istraživačkog rada i publikacije „Teritorijalna dijagnoza opština Mrkonjić Grad i Sanski Most“, u organizaciji Centra za životnu sredinu i u saradnji sa Univerzitetom u Banjoj Luci.
Istraživanje je obuhvatilo teritorije dvije opštine u slivu rijeke Sane u kojima Centar godinama aktivno djeluje kroz zagovaračke kampanje za zaštitu rijeka, pravednu (energetsku) tranziciju te povećanje broja zaštićenih područja. Prilikom istraživanja korišten je specifičan alat – teritorijalna dijagnoza, koja obuhvata terenske opservacije, intervjue, analizu pejzaža, sakupljanje i analizu postojećih (strateških) dokumenata, korištenje prostorno-planske, kartografske i bibliotečke građe, izradu šematskih prikaza i mapa i dr.
Cilj ovakvog istraživačkog pristupa jeste prepoznavanje i davanje značaja teritoriji kroz utvrđivanje međusobnih odnosa, veza i faktora (klima-biodiverzitet-agroekologija), te prepoznavanja izazova i pritisaka na životnu sredinu koji su identifikovani u istraživanim opštinama.
U šest mjeseci istraživanja obavljeno je ukupno 90 intervjua sa učesnicima istraživanja, od toga 52 u Mrkonjić Gradu i 38 u Sanskom Mostu, uglavnom sa lokalnim proizvođačima, lokalnom upravom, predstavnicima različitih organizacija ili kompanija. Sakupljeni su vrijedni podaci sa terena koji ukazuju na specifičnost pejzaža u dolini rijeke Sane i postojanje brojnih prirodnih resursa u obje opštine: prije svega čistih vodotoka, očuvanih šumskih zona, mogućnosti za razvoj autohtonih proizvoda, kulture kao i ruralnog ili eko-turizma. Posebno se ističu izazovi tj. pritisci na životnu sredinu: izdavanje koncesija bez sagledavanja kumulativnog efekta, prisustvo zagađujućih industrija/energetskih objekata/divljih deponija u neposrednoj blizini zaštićenih područja, riječnih tokova ili izvora vode (mhe Medna u blizini zaštićenih Vrela Sane), zatim djelovanje rudnika direktno uz poljoprivredne usjeve (rudnik Kamengrad kod sela Fajtovci i zaštićenog vodopada Blihe). Utvrđene su neregularnosti i nelogičnosti u upravljanju prirodnim resursima i zaštićenim područjima, diskontinuitet u praćenju i nadzoru, te finansijskim poteškoćama kao npr. nedostatku podsticaja (za organsku poljoprivredu) ili nedostatak sankcija za odgovorne zagađivače (inspekcijske kontrole na niskom nivou). Dodatna specifičnost u obje opštine je prisutnost aforestacije i napuštanja poljoprivrednog zemljišta – tzv. ruralni egzodus, kao posljedica snažne depopulacije. Kako se ove pojave manifestuju u teritorijama i djeluju međusobno jedna na drugu, pokazuju i zaključci studije: potrebno je dobro upravljanje resursima koje favorizuje princip odozdo-prema-gore u kojem opštine imaju vodeću i pokretačku ulogu.
Ovo istraživanje je provedeno od juna 2022. godine do marta 2023. godine u sklopu projekta „Uticaji na životnu sredinu na teritorijama opština Mrkonjić Grad i Sanski Most“ koji su zajednički implementirale organizacije Centar za životnu sredinu i asocijacija AIDA – Association internationale pour le developpement de l’agroenvironnement iz Francuske. Autorice studije su dvije studentkinje završnih godina studija iz Francuske i BiH, a istraživanje je realizovano uz mentorsku podršku saradnika sa PMF-a (Banja Luka)i AgroParisTech škole (Montpellier), uz koordinaciju Centra za životnu sredinu i podršku Evropske klimatske fondacije. Misija ovog pilot projekta u BiH je da doprinese pravednoj tranziciji energetski intenzivnih regiona primjenom teritorijalne dijagnoze.
Kompletnu studiju možete preuzeti ovdje.